تذهیب مجموعه‌ای از نقش‌ها و سمبل ها و علائم جدید و زیبا و بدیع است
که نقاشان و تذهیب کاران برای هرچه زیباتر کردن کتاب‌های مذهبی، علمی، فرهنگی، تاریخی، دیوان اشعار، جُنگهای هنری و قطعه‌های زیبای خط به کار می‌برند.
حتی تذهیب و نمونه های آن در نقاشی ساختمان و ساخت مکان های مذهبی و باستانی و دکوراسیون پست مدرن کاربرد دارد.
در نقاشي تذهیب وسايل و ابزار بسيار مهم است .
براي طراحي نياز به چند مداد وكاغذ سفيد داريم و براي انجام مراحل اجرايي نياز به رنگ ،قلم مو، پالت رنگ و ابزار مخصوص از جمله جعبه پرگار ، انواع ترلينگ و وسايل جانبي داريم.
رنگها از نظر شيميايي بردو نوعند.
1- رنگهاي معدني كه خود بر دو قسمند:طبيعي ومصنوعي
2- رنگهاي آلي
رنگهاي معدني در نقاشي مورد استفاده قرار ميگيرد و همانطور كه
از نام آن پيداست به صورت رنگ در طبيعت يافت ميشوند ولي به طور مستقيم قابل استفاده نيستند
اين رنگها را در كارخانه به وسيله هاونهاي مخصوص خرد كرده وبه صورت گرد نرمي در ميآورندوبه مصرف ميرسانند.
رنگهاي مصنوعي از تركيبات شيميايي رنگ ميباشند واز واكنشهاي شيميايي
اجسام معدني به دست ميآيند. مثل اكسيد سرب ،قرمز كاديم ،آبي كبالت و….
شنجرف (قرمز آلبالويي )ـ سرنج (اكسيد سرب )ـ اُخرا (قرمزي كه به قهوهاي ميزند)ـ
امرا يا تمرا(قهوهاي تيره)ـ زرد ليمويي (زرد كروم)ـ گل ماشي ـ نيل (تيرهترين آبي)ـ
لاجوردي ـ آبي سيماني ـ سبز سير (سبز كروم)ـ سفيد يا سينكا كه قديم از سفيدآب
استفاده ميكردند و انواع اكليلها (طلايي،نقرهاي و….)
استفاده از اين گردهابه اين شكل است كه اين گردها در هاون ،بسيار سائيده ميشود،
سپس به آن انواع چسب مثلاً سريشم يا صمغ عربي اضافه ميگردد و خوب تركيب ميشود.
بعد از خشك شدن به آن بايد مهره كشيد تا صاف وصيقلي گردد.
بايد رنگ ترك نخورد ويا نريزد. در اين صورت اين رنگ ساخته شده مناسب است
ودر غير اين صورت بايد در مقدار سريشم آن دقت شود .
اما امروزه ساختن رنگ نيز انجام نميگيرد چون تجربي است وبه سختي رنگ مورد نظر به دست ميآيد
ومعدود هنرمنداني از اين رنگها استفاده ميكنند.
امروزه گواشهايي كه در دسترس هستند مورد استفاده قرار ميگيرند.
اما اين گواشها نيز بايد ساخته شوند وتركيب گردند ومعمولاًبه ندرت به صورت خام از آنها استفاده ميشود.
براي ساختن رنگ مورد نظر آن را در پالت ميريزيم وبا رنگهاي خاصي تركيب ميكنيم
وبا قلممويي خوب هم ميزنيم واين رنگ آماده استفاده بر روي كار است .
مركب نيز در قلمگيري مشكي وقهوهاي مورد استفاده فراوان دارد.
كيفيت مركب بسيار مهم است .بهترين مركب موجود مركب خشك اصفهان وتبريز است كه بسيار شفاف است .
آبرنگ نيز قرصهاي رنگي خشك شده است كه در جعبههاي شش، دوازده،هجده ،بيستوچهارتايي و… وجود دارد.
نحوه استفاده به اين شكل است كه قلم مو را خيس كرده وبر روي رنگ مورد نظر ميماليم .
فرق آبرنگ وگواش در ضخامت قشر رنگ آن است .اصطلاحاً به رنگهاي
گواش رنگهاي جسمي وبه رنگهاي آبرنگ رنگهاي روحي گفته ميشود.
نواع قلمو براي انجام كار تذهيب همان قلموهاي آبرنگ است كه داراي موهاي
بسيار نرم بوده واگر آن را خيس كنيم ويا در دهان بگردانيم نوكش تيز شده وموهايش به هم ميچسبند.
اين قلموها براي رنگ گذاري ،قلمگيري ،طلا اندازي وغيره… استفاده ميشوند،
هرچه كيفيت قلمو بهتر باشد تأثير بهتري بر روي كار دارد. بهترين قلموها، قلموهاي دست ساز با موهاي گربه وسمور هستند.
در قديم هنرمندان اكثر ابزار مورد نيازشان را خودشان ميساختند از جمله قلموهاي
دست ساز ،ولي امروزه اين امر رايج نيست و معدود هنرمنداني اين وسيله را ميسازند
ودر اختيار ساير هنرمندان قرار ميدهند يا از قلموهاي رايج در بازار استفاده ميشود.
ساختن قلموي گربه نيز نياز به تجربه دارد ودر اين مقال نميگنجد كه توضيحي در مورد آن داده شود،
زيرا كاملاً يك كار تجربي واجرايي است وبايد عملي آموزش داده شود.
امروزه به جاي طلا در كار تذهيب از انواع گواشهاي طلايي (اكليلها)استفاده ميكنند.
استفاده از طلا براي تمام هنرمندان مقرون به صرفه نيست و
متأسفانه كمبود طلاي آماده براي كار نيز مشكل ديگري است كه هنرمندان با آن روبرو هستند.
طلاي عيار 24 كه خالصترين طلاست به وسيله كوبيدن طلا در داخل پو ست آهو به دست ميآيد.
در گذشته آماده كردن طلا يكي از مراحل كار هنرمندان بود،اما امروزه نه وسايل
اين كار موجود است ونه آموزش صحيح وقابل دسترسي وجود دارد
و هنرمند براي انجام اين كار متحمل زحمت زيادي خواهد شد.
غير از اين نوع طلا ،نوع ديگري از طلا براي انجام كار تذهيب وجود دارد
كه از روشهاي شيميايي به دست ميآيد و اصطلاحاً طلاي تيزآبي گفته ميشود.
اما نوع ديگري از طلا ،طلاهاي دفترچهاي است كه در خارج از كشور
ساخته شده و مقرون به صرفه نيز هست كه آماده كردن آن نيز براي استفاده مراحل خاصي دارد.
تمام اين ابزار و وسايل كار بسته به نظر اساتيد مجرب وآشنا
به اين حرفه براي هنرجويان وهنرپژوهان مورد استفاده قرار ميگيرد.
1- كاهي
2- فيلي
3- گلاسه
4- پوستي
5- اشتن باخ
6- الوان
7- گراف
8- گراف روسي
9- فيبر
10- لفاف
11- سربي
12- طلق (تلق )
13- كانسون و…
در مورد استفاده از رنگها بايد نكاتي را مورد نظر قرار داد.
معمولاً مابراي رنگ آميزي آثار خود مسايل زيادي را در نظر ميگيريم.
رنگهاي مربوط به تذهيب بسيار محدود هستند اما در همين رنگذاري نيز بايد تضاد رنگ رادرنظر بگيريم.
موقعي كه از تضاد رنگها صحبت ميكنيم بايداختلاف مشخصة هردو رنگي راكه در كنار يكديگر قرارميگيرند
درنظر بگيريم وتأثير متقابل آنهارا با هم مقايسه كنيم وقتي كه اختلاف وتأثير به نهايت درجة خود ميرسد
آن را تضاد ميگويند.معمولاً اين تضاد حسي است .از جمله اين تضادها
،تضاد رنگهاي اصلي ـ تضاد تاريكي وروشني ـ تضاد سردي وگرمي ـ تضاد رنگهاي مكمل ـ تضاد وسعت سطوح و… ميباشد.
همانگونه كه بيان شد،اين تضادها كاملاً حسي است وبايد علاوه بر شناخت بر
روي رنگشناسي با آثار قديمي واصيل كاملاً آشنايي داشت تا در رنگبندي آثار اشتباه
به حداقل خود برسد.زيرا آثار تذهيب براي ارزشيابي به سه اصل مهم بستگي دارد.
1- طراحي وتركيب بندي
2- قلمگيري واجرا
3- رنگ گذاري
همچنين ازآنجايي كه آثار تذهيب، بخشي از نقاشي نگارگري يا مينياتور است
بايد با نهايت ظرافت انجام شودوبا كاشيكاري يا طراحي قالي اشتباه نشود.
برای شروع کار تذهیب، کادرهایی را به صورت دایره، بیضی، مربع، مستطیل درمی آوریم و در ابتدا باید یک چهارم این کادرها را محاسبه بکنیم و این یک چهارم را به قطعات کوچک تر تقسیم کنیم. در مورد بیضی و مستطیل نمی توان این کار را کرد. زیرا این دو دارای دو کانون هستند. یک قسمت از این دو را میتوان تقسیم کرد اما بقیه قمستها را باید دست گردان کرد و جای بیاندازیم و کم و زیاد بکنیم و این کار بوسیله دست انجام میشود، بخاطر همین به آن دستگردان می گویند. در مستطیل ابتدا یک واگیره را ایجاد می کنیم که بتوانیم هم در طول و هم در عرض از آن استفاده کنیم. امااین واگیره ای در طول بیشتر تکرار می شود و در عرض کمتر.
یک قسمت آن را که عبارت است از یک برگردان،می کشیم و آن را برمی گردانیم مثل یک واگیره درمی آوریم و آن واگیره ،احتیاجی به برگرداندن نیست. بلکه همان را انتقال می دهیم که اسم آن قسمت واگیره میشود. روش انتقال طرح به این صورت است که ابتدا طرحی روی یک کاغذ پوستی انداخته می شود و به صورت سوراخ، سوراخ های کوچک در اندازه های مرتب در کنار هم ایجاد می شوند
تا بتوانیم به وسیله گرده زغال یا رنگ، طرح را روی کاغذ منتقل کنیم و با مداد روی گرده ها می كشیم و بقیه طرح را با یک دستمال پاک می كنیم. مداد نباید خیلی پررنگ باشد ومی توان از مداد 2یا4 H استفاده کرد. روش دیگر انتقال به این صورت است که بوسیله کاغذپوستی،طرح را به صورت یک چهارم تکرار می کنیم و بعدآن طرح را با حاشیه، گونیامی کنیم و طرح را مجدداً روی آن پیاده می کنیم و این طرح را بوسیله قلم و مرکب قهوه ای رنگ به صورت خیلی کمرنگ مجدداً پیاده میکنیم که مداد را از روی تمام فضا پاک کنیم، چون چربی مداد مانع از نشستن طلا و رنگ بر روی بوم میشود. روش دیگر انتقال روش کاغذ کایت است.
یک چهارم طرح را بر روی کاغذ کایت می اندازیم و آن رابر روی بوم ثابت می کنیم و بوسیله مهره که سنگ عقیق است به آرامی بر روی تمام فضا می کشیم، این روش سرعت بیشتری دارد و باید این طرح خیلی ملایم قلم گیری قهوه ای بشود و باید مواظب باشیم که دستمان روی طرح نرود چون با خودش طرح را بلند می کند. برای استفاده از طلاکوبی در قدیم ابتدا طلا را داخل یک ورق می گذاشتند و می کوبیدند تا به صورت ورقی نازک درآید و بعد، دوباره آن را می کوبیدند
تا به صورت گرده درآید و چون طلا قدرت چسبندگی نداشت، با عسل آنرا می چسباندند و بعضی از چسب سیریش استفاده می کردند که چسبندگی قوی داشت. بعضی از صمغ، استفاده می کردند اما بهترین سیریش آن است که نجارها استفاده می كنند.این سیریش حتماً به صورت مداوم باید گرم شود تا باز شود وگرنه بسته می شود و از قاب جدا می شود. در تکنولوژی
جدید به وسیله دستگاه طلا را به صورت ورقهای نازک و دفترچه ای درست می کنند، این ورقهای طلا را میتوان از دفترچه جدا کردوآن را داخل یک ظرف چینی قرارداد وآن رادرعسل حل كرد. تا هیچ ذره ای دیده نشود(مثل رنگ)وچون طلا وزن سنگین دارد و زود ته نشین می شود، برای هربار استفاده،احتیاج به هم زدن دارد.
دراین کار نباید زیاد ضخیم کار کرد، چون اولاً مقرون به صرفه نیست و بعد اگر دیدیم در پایان کار،آن براقی را ندارد، کار را می گذاریم خشک شود و بعد با سنگ عقیق بر روی آن می کشیم و به اصطلاح نقره کاری میکنیم تا براق شود. طلا رنگهای مختلفی می تواند داشته باشد، مثلاً طلای لیمویی رنگ که رنگش روشن تر است و دیگری طلای پرتقالی که تیره تر است.
یکی از عمده ترین کار تذهیب بوم سازی است. زیرا مقوایی که ما برای این کار انتخاب می کنیم، ممکن است بافت خوبی نداشته باشد و یا اینکه رنگ و طلا را نتواند روی خود جذب کند. بنابراین ما خودمان، نشاسته را آب می زنیم و آن را رقیق می کنیم و بوسیله یک دستمال که آن رابه نشاسته آغشته می کنیم ،دستمال را روی مقوا از چپ به راست و از راست به چپ تا پائین مقوا می کشیم
و بعد دوباره به صورت از بالا به پائین روی مقوا این کار را تکرار می کنیم تا تمام سطح آغشته به این نشاسته شود. این چسب وارد منافذ مقوا میشود و مقوا را سیر می کند تا حالت مکندگی نداشته باشد، که اگر احیاناً یکی از رنگها، دارای چسب کمتری بود، بتواند روی مقوا نگهداشته شود. و برای اینکه سفیدی مقوا را از بین ببریم و مقوای رنگی داشته باشیم میتوانیم به جای آب از چای و یا گل گاوزبان و رنگ پوست بادمجان، برای رقیق کردن نشاسته استفاده کنیم. بعداز اینکه این عمل را انجام دادیم ممکن است مقوا حالت انحنا پیدا بکند، بنابراین باید کمی صبر کنیم تا مقوا دو نم شود
یا به اصطلاح کمی خشک شود و بعد چندتا کتاب بر روی آن قرار می دهیم تا صاف شود. بعداز اینکه صاف شد و خشک شد، برای کادربندی اقدام می کنیم، مقوا را کاملاً کادربندی می کنیم و بعد کارمان را که کاملاً گونیا درست کردیم، تقسیم بندی می کنیم و نسبت به تقسیم بندیها طرحی را درنظر می گیریم و طراحی می کنیم یک قسمت از طراحی که انجام شد،
که اصطلاحاً به آن «یک برگردان» می گویند را برمی گردانیم و به صورت واگیره درمی آوریم و آن واگیره دیگر احتیاج به برگردان ندارد و کاملاً تکرار و منتقل میشود. حال خطوط مدادی را با قلم تذهیب قهوه ای می كنیم و سپس رنگ مداد را پاک می کنیم و بعد رنگ آمیزی کار را شروع می کنیم. می توانیم برای ایجاد سایه، روشن رنگها را با هم ترکیب کنیم.
دراین روش از رنگ های جسمی که بتواند پوشش خوبی به کارمان بدهد، استفاده می کنیم و سطح گلبرگمان را با آن پر می کنیم. تنوع رنگ در گلبرگ ها بسیار مهم است و ما از سایه روشن دراین کار استفاده می کنیم و در جایی که یک رنگ سرد استفاده شد، در کنار آن یک رنگ گرم را قرار می دهیم. سپس برای پرداز ،از قلم این کار استفاده می کنیم که نه گرد باشد و نه باریک. ایجاد نقطه های تیره وایجاد خطهای روشن را در انتها پرداز می گویند. یکی دیگر از روشهای رنگ کردن گل ها،
دورنگ کردن گل ها یا شستن رنگها داخل همدیگر است که از آبرنگ و از رنگهای متضاد هم استفاده می کنیم. یعنی اگر یک آبی تیره را در ابتدای کار قرار می دهیم، یک رنگ روشن را در نقطه مقابل قرار می دهیم و این دورنگ را داخل همدیگر خرکت می دهیم و به آرامی می شوییم در وسط رنگ حد واسط را داریم که ترکیبی از دو رنگ می باشد.
این روش در کارهایی که فضای زیادی دارند بسیار مناسب است. روش پرداز در زمینه های کوچک با نقاط ظریف بسیار مناسب است.
بعداز رنگ کاری: نوبت به قلم گیری مشکی میرسد که تمام فضای دور کار را مشکی می کنیم، برای این کار نیاز به مرکب و قلم موی مناسب داریم که معمولاً دست ساز و ایرانی است. مرکب هم باید بسیار شفاف باشد و حرکت نرمی داشته باشد ودست ساز ومخصوص کار تذهیب باشد. قلم معمولاً از موی گربه و سمور است.
قلم جدول، ابزاری هست کاملاً تخصصی برای اینکه ما یک حاشیه نازکی از کار را تفکیک کنیم و آن فضا را به واسطه رنگ های مختلف به وسیله قلم جدول رنگ های مختلف قرار دهیم، یا اینکه فضایی را آماده سازیم برای اینکه نقوش کاملاً ظریف و هندسی گروه بر روی آنها کاملاً نقش ببندد تا یک فضای متنوع از حاشیه مان تفکیک کنیم و به داخل اثر بپردازیم.
این حاشیه را که به طور نازک از فضا ایجاد می کنیم، معمولاً در ارتباط با قطر طرح حاشیه مان است. قلم جدول ابزاری است که دوشاخه می باشد و دارای شیاری بر روی آن است که رنگ را در داخل آن می ریزیم و بوسیله پیچی که در کنار آن است، آن فضا را می بندیم
و به صورت خطوط نازک و مویی آن رنگ حرکت می کند و به صورت خط صاف در طرفین حاشیه قرار می گیرد. این کار را می توانیم بوسیله طلا یا رنگهای مختلف انجام دهیم. غلظت رنگی که در داخل قلم جدول می ریزیم بسیار مهم است، نه باید خیلی رقیق باشد که به بیرون شره کند و یا اینکه سفت نباشد که از قلم بیرون نیاید.
وقتی میخواهیم با قلم کار کنیم خط کش را به صورت برعکس بر روی کار می گیریم وقلم جدول را می کشیم تا رنگ کشیده شود، برای ضخامت رنگ می توانیم پیچ قلم جدول را سفت و شل کنیم. پس از انجام کار و اتمام آن ما کار را در داخل قاب قرار می دهیم و برای اینکه اثر ما در قاب خراب نشود یعنی شیشه قاب با رنگ ها تماس پیدا نکند، یک مقوای حاشیه ای درست می کنیم.
به این گونه که یک مقوایی که ارتفاع مناسبی داشته باشد و در حد 2یا3 میلیمتر باشد را انتخاب می کنیم و به یک فاصله معینی به دلخواه ،از اثرمان فاصله می دهیم (کادری را که تهیه کردیم) و قطعه داخل مقوا را می بریم.این کار باعث میشود، اثر ما تا سالیان سال سالم و زیبا بماند.
(21 votes, average: 4,67 out of 5)
Loading...
سلام بسیار عالی سپاس فراوان
خواهش می کنیم تشکر از همراهی تان.
عالییی بود. من واسه امتحان فردام خوندم. کلی نکته داشت.مرسیییییی
عالی بود متشکرم ولی ای کاش در هر قسمت عکس ابزار رو هم میذاشتید
با عرض سلام خدمت شما کاربر گرامی
نکته جالب و مفیدی بود انشالله در مطالب بعدی حتما رعایت خواهیم نمود.
با تشکر
سلام .خییییلی عالی بود .کاش روشهای سنتی هم دوباره احیا بشن چقدر جالب بوده
سلام لطفا الگوهای تذهیب رو هم معرفی کنین با سپاس
کاش آموزش ترکیب رنگهارو هم میذاشتید بیشتر ما هنرجوها با ترکیب رنگ مشکل داریم قیمتشونم بالاس نمیتونیم هدرشون بدیم اگه میشد ترکیب رنگهارو میداشتید خیلی خوب میشد
با سلام خدمت شما
مطلب مورد نظر شما به زودی از همین سایت ویکی چجور منتشر خواهد شد.
لطفا یه نفر آدرس یا تلفن تذهیب کار حرفه ای رو توی تهران بده بهم
سلام مفید بودودرمساجدبیشترکاربردداردقربان شما
سلام اگر روی کاغذ معمولی رنگ کنیم کاغذ موج یا تاب بر نمیدارد خراب بشه
من به شخصه از مقوای گرمم بالای فابریانو استفاده میکنم.۴۰۰ گرمی خوبه اما حواستون باشه مدل شیار دار نباشه و روش صیقلی باشه.اگر حال شیاردار باشه،شیارای ریز روی مقوا یکم کارو خراب میکنن.