گام 1 - نقش ذوالفقار

نقش ذوالفقار

برخی به خطا تصور می کنند که ذوالفقار یعنی شمشیری که دو تیغه دارد و بر همین اساس در نقاشی ها و حتی فیلمها آنرا دو تیغه نشان می دهند و این خطای آشکار است . ذوالفقار: یعنی چیزی که دارای مهره ها . شیارها و حفره ها است .
فقار (به کسر یا فتح فاء) جمع فقره ، فقره ، فقاره و فقره است وفقره : یعنی مهره های کمر و فقر : یعنی شیارها و حفره ها .
شمشیر مفقره : یعنی شمشیری که شیارهای با ریک با عمقی اندک یا حفره هایی در وسط تیغه دارد و شیارها از وسط تیغه به سمت بیرون کشیده شده است . به شمشیر امام علی (ع) ذوالفقار می گفتند چون روی تیغه آن حفره هایی (گودی هایی) کوچک و زیبا داشت که گویا جهت تزئین ایجاد شده بود . نیز گفته اند روی تیغه آن ازکنار دسته تا نوک آن شیاری باریک و بلند بود که شیارهای باریک از آن شیار بلند به سمت دم و پشت ( ۱۸ شیار ) در دو طرف ایجاد شده بود . بنابر این فقار یعنی بریدگیها ، شیارها ، گودیها و به معنایی گودیهای کمر .
این معنا هیچ شباهتی به دو تیغه داشتن ندارد . تنها این شهر آشوب در کتاب مناقب آل ابی طالب ( ج ۳ ، ص ۲۹۰ ) گفته است « و کان ذوالفقار ذا شعبتین = ذوالفقار دو تیغه داشت » که به نظر می لآید که برداشت او از ذوالفقار است .
در روایتی منسوب به امام صادق (ع) آمده است که ذوالفقار بدین جهت نام گرفت که در وسط تیغه ، در طول آن شیاری بود که آن را به مهره های کمر تشبیه کرده بودند . ( علل الشرایع ، ج ۱ ، ص ۱۶۰ ؛ مناقب ، ج ۳ ، ص ۳۴۰ ) . نیز در روایتی دیگر منسوب به امام صادق (ع) آمده است که بدان علت به شمشیر علی (ع) ذوالفقار می گفتند که آن را به هر کسی می زد ، در دنیا از زندگی و در آخرت از بهشت محروم می شد . ( مناقب ، ج ۳ ، ص ۳۳۹ ) ، همچنین صدوق در « من لا یحضره الفقیه ، ج ۴ ، ص ۱۷۸ » گوید ‹‹ ذوالفقار شمشیری بود که پیامبر (ص) به علی (ع) داد و بدین جهت این نام گرفت که در
بپشت آن مهره هایی چون مهره های کمر انسان وجود داشت یا بدین جهت که کمر کفار را قطع می کرد . به نوشته یعقوبی ( تاریخ ، ج ۲ ، ص ۸۸ ) درازای ذوالفقار هفت وجب و عرض آن یک وجب بود و در وسط آن شیاری بود در تمام طول آن . به گفته اصمعی ذوالفقار هجده شیار (فقره) داشت ( طبری ، ج ۷ ، ص ۵۹۶ ؛ مناقب ، ج ۳ ، ص ۳۴۰ ) .

پیشنهاد ما به شما:
حضرت رقیه چگونه به شهادت رسید؟

حضرت رقیه چگونه به شهادت رسید؟

شمشیر مفقّر یعنی، شمشیری که شیارهای باریک و با عمقی اندک یا حفره هایی در وسط تیغه دارد. شیارها از وسط تیغه، به سمت بیرون کشیده شده است. به شمشیر امام علی(ع) ذوالفقفار می‏گفتند چون روی تیغه آن حفره‏های(گودی‏ها) کوچک و زیبایی، جهت تزیین داشت. هم چنین گفته ‏اند روی تیغه آن – از کنار دسته تا نوک – شیاری بلند و باریک داشت که شیارهایی باریک از آن شیار بلند به طرف نوک شمشیر در دو طرف ایجاد شده بود، بنابر این فقار یعنی، بریدگی‏ها، شیارها و گودی‏ها، محروم شدن و مهره‏های کمر، این معنا، هیچ شباهتی به دو تیغه بودن، ندارد. تنها ابن شهر آشوب گفته است و کان ذوالفقار ذا شعبتین؛ ذوالفقار دو تیغه داشت که به نظر می‏آید برداشت شخصی او، از معنای ذوالفقار است.
در روایتی منسوب به امام صادق(ع) آمده است که: ” ذوالفقار بدین جهت این نام گرفت که در وسط تیغه در طول آن، شیاری بود که آن را به مهره ‏های کمر تشبیه کرده بودند. ” هم چنین از آن حضرت نقل شده است: ” بدان علت به شمشیر حضرت علی(ع)، ذوالفقار می‏گفتند که آن را بر هر کس می‏زد، در دنیا از زندگی و در آخرت از بهشت محروم می‏شد. “
صدوق گوید:”ذوالفقار شمشیری است که پیامبر(ص) به امام علی(ع) داد و بدین جهت این نام گرفت که در پشت آن مهره ‏هایی چون مهره‏ های کمر انسان بود، یا بدین جهت که کمر کافران را قطع می‏کرد.

ذوالفقار از آن چه کسی بود و چگونه به دست علی (ع) رسید ؟
منابع اسلامی در این باب سخنهای گوناگون گفته اند . به روایت سدی از مفسران بزرگ و معتبر اهل سنت در تفسیر آیه « و انزلنا الحدید فیه بأس شدید و منافع للناس ، حضرت آدم وقتی از بهشت بیرون آمد ، ذوالفقار را که از برگ اس بهشتی ساخته شده بود با خود به این دنیا آورد و با آن با دشمنان ( جن و شیاطین ) می جنگید . پس از او به ترتیب به پیامبران بعد رسید تا سرانجام به پیامبر اسلام (ص) رسید و آن حضرت آن را به علی (ع) داد ( مناقب ، ج ۳ ، ص ۳۳۹ ، نقل از تفسیر سدی ) .
به گزارش دیگر ، روز جنگ احد امام علی (ع) سخت جنگید تا آنکه شمشیرش شکست و نزد پیامبر (ص) آمد و شمشیر خواست . ( مناقب ، ج ۳ ، ص ۳۳۹ ؛ علل الشرایع ، جزء ۱ ، ص ۷ ) ، نیز گویند : بتی آهنین در یمن بود که علی (ع) آن را شکست و بفرمود تا از آن ، دو شمشیر ساختند . یکی از آن دو ذوالفقار بود . ( مناقب ، ج ۳ ، ص ۳۳۹ )
همچنین گویند هنگامی که بلقیس به دیدن سلیمان رفت ، شش شمشیر از جمله ذوالفقار را برایش به هدیه برد . سرانجام به دست عاص بن منبه رسید و او که در پیکار بدر ، در سپاه مشرکان بود ، کشته شد و شمشیرش به دست پیامبر (ص) و دست آخر به دست علی (ع) رسید ( مناقب ، ج ۳ ، ص ۳۱۵، پاورقی ).
نیز گویند حجاج بن علاطه یکی از مردم مکه آن را به پیامبر (ص) هدیه داد و آن حضرت آن را روز احد به علی (ع) بخشید ( تاج العروس ، ج ۷ ، ص ۳۵۷، ماده فقره )
نیز گویند برگ نخلی در دست پیامبر (ص) بود ، وقتی علی (ع) شمشیر خواست ، پیامبر (ص) بر آن برگ نخل دمید و به قدرت خدا شمشیری شد که بعدا ذوالفقار نام گرفت . ( مناقب ، ج ۳ ، ص ۳۳۹ ).
همچنین گویند به سال هشتم هجری که پیامبر (ص) برای فتح مکه می رفت در میان راه علی (ع) را فرستاد تا بت و بتخانه منات را ویران کند . آن حضرت در خزانه منات دو شمشیر به نام رسوب و مخذم یافت که « حارث بن ابی شمر شاه غسانی شام » به منات هدیه کرده بود و علی (ع) آن دو شمشیر را نزد پیامبر (ص) برد و آن حضرت شمشیرها را به علی (ع) بخشید ؛ ذوالفقار یکی از آن دو بود ( طبری ، تاریخ ، ج ۳ ، ص ۱۷ ؛ اصنام کلبی ، ص ۱۴ ـ ۱۵ ؛ معجم البلدان ، ج ۵ ، ص ۲۰۵ ) این خبر درست نیست ، زیرا در جنگ احد به سال سوم هجرت ذوالفقار در دست علی (ع) بود و با آن می جنگید . ( سیره ابن هشام ، جلد ۳ ، ص ۴ ـ ۷۷ ) .
همچنین گویند که علی (ع) در سال نهم هجرت بت فلس را شکست و بتخانه اش را ویران کرد و دو شمشیر رسوب و مخذم را ( که یکی از آن دو ذوالفقار بود ) در آنجا یافت و آنها را به پیامبر (ص) داد و سپس پیامبر (ص) آنها را به علی (ع) بخشید . این خبر نیز به دلیل اینکه ذوالفقار در سال ۳ هجری دست علی (ع) بود ، درست نیست . همچنین گویند به پیکار بدر به سال دوم هجرت عاص بن منبه و پدر و عمویش که از سران مشرک بود کشته شدند . علی (ع) عاص بن منبه را کشت و شمشیرش ، ذوالفقار را به پیامبر (ص) داد . سال بعد در جنگ احد هنگامی که از شدت جنگ شمشیر علی (ع) شکست و از پیامبر (ص) شمشیر خواست ، پیامبر اکرم (ص) در گرماگرم پیکار احد به علی (ع)داد و علی (ع) شجاعانه از پیامبر (ص) دفاع کرد و دشمن را عقب راند . در این هنگام ندایی شنیده شد که می گفت « لا فتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار » پیامبر (ص) فرمود : ‹‹ این صدای جبرئیل است ››.
در میان همه گزارشها مورخان روی گزارش اخیر بیشتر تأکید کرده اند . به نظر این جانب با آنکه بیشتر گزارشها احتمال صحت دارد ، ولی گزارش آخری معقول تر و منطقی تر است ، ( نیز نگاه کنید به : مناقب سلیمان کوفی ، ص ۴۹۵ ؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ، ج ۷ ، ص ۲۱۹ ؛

گام 2 - سرانجام ذوالفقار

سرانجام ذوالفقار

ذو الفقار سرانجام چه شد ؟
بنابر منابع شیعه ذوالفقار از پیـامبر (ص ) به امام علی (ع) رسید و از آن
حضرت به امام حسن و سپس به امام حسین (ع) تا آخر امامان و اکنون ذوالفقار نزد حضرت مهدی (عج) است . شیعیان امام را به چند نشانه می شناختند که از آن جمله ذوالفقار و زره بود . آن را نزد هر کس می یافتند که با نشانه های دیگر همراه بود او را به امامت می پذیرفتند . از امام صادق (ع) و امام رضا (ع) روایاتی نقل است و در زمان ایشان نزد آنان بوده است ( من لا یحضره الفقیه ، ج ۴ ص ۴۱۸ ـ ۴۱۹ ؛ خصال صدوق ، جزء ۲ ، ص ۸ ـ ۵۲۷ ؛ مناقب ابن شهر آشوب ، ج ۱ ، ص ۳۱۲ ؛ الثاقب فی المناقب ، ص ۴۱۶ ـ ۴۲۰ ؛ احمد بن محمد بن حنبل ، کتاب العلل و معرفه الرجال ص ۷۳ ـ ۷۴ ، … )
بنابر بعضی منابع تاریخی ( تاریخ طبری ، ج ۷ ، ص ۵۹۵ ـ ۵۵۶ ؛ ربیع الابرار زمخشری ، ج ۳ ص ۳۱۵ ؛ الکامل فی التاریخ ، ج ۵ ، ص ۵۴۳ ـ ۵۵۱ ) ذوالفقار به دست نوه امام حسن (ع) به نام محمد بن عبدالله معروف به نفس زکیه افتاد و او بر ضد منصور خلیفه دوم عباسی قیام کرد و کشته شد . هنگام مرگ ، وی ذوالفقار را به تاجری داد که از او چهارصد دینار بدهکار بود . وقتی جعفر بن سلیمان عباسی و پس از او به هادی و سپس به هارون خلیفه پنجم بنی عباس رسید . اصمعی گوید هارون را در طوس دیدم که شمشیری به گردن آویخته بود . وی به من گفت می خواهی ذوالفقار را نشانت دهم ، گفتم آری . گفت شمشیرم را از غلاف بیرون بیاور . آن را بیرون آوردم و به دقت نگاه کردم هیجده « فقره » یا شیار یا شکاف داشت .
به نوشته مقریزی ( در الخطط ، ج ۲ ص ۳۰۵ ) هنگامی که ترکان در حدود سال ۴۶۴ هجری قمری در قاهره بر مستنصر خلیفه فاطمی شوریدند و انبارها و خزانه ها از جمله انبار اسلحه او را غارت کردند ذوالفقار سهم تاج الملوک شد .

از امام صادق (ع)نقل است كه آن شمشير را ذوالفقار مى گفتند. در طول آن گره هايى مانند فقرات كمر بود.
در تاريخ ابن ابى يعقوب آمده است: درازى دوالفقار, هفت وجب و پهناى آن يك وجب بود .

پیشنهاد ما به شما:
چگونه امام زمان علیه السلام رابط عالم غیب و طبیعت هستند؟

چگونه امام زمان علیه السلام رابط عالم غیب و طبیعت هستند؟

نحوه بوجود آمدن
درباره ی به وجود آمدن این شمشیر با عظمت، از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده است که ایشان فرموده اند: روزی جبرئیل بر پیامبر (ص) نازل گردید و گفت: ای محمد؛ در یمن بتی است از سنگ که آن را در قاب آهن نشانده اند. کسی بفرست (تا آن بت را از بین برده) و آن آهن را بیاورد. حضرت مرا فرستاد و آن آهن را بیاوردم و آن را به عُمَر آهنگر دادم و او دو شمشیر از آن بساخت: ذوالفقار و مخذم. حضرت مخذم را انتخاب نمودند و ذوالفقار را به من دادند و پس از رحلت ایشان، مخذم نیز به من منتقل گردید و همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است که ایشان فرموده اند: ذوالفقار، شمشیری است که امین وحی جبرئیل از آسمان فرستاد و در صفحه ای از نقره بود و در باب اندازه آن آمده است که درازی ذوالفقار هفت وجب و پهنای آن یک وجب بوده است و بدان علت به آن ذوالفقار می گفتند؛ چرا که آن را بر هر کس فرود می آوردند، در دنیا از زندگی و در آخرت از بهشت محروم می گردیده است. (معارف و معاریف، ج5: 557؛ علل الشرایع، ج1: 530؛ معانی الاخبار، ج1: 146؛ صحیفه الابرار، ج1: 285)
شمشیری که می خواست زمین را به دو نیم کند!
درباره ی کارهای شگفتی که توسط ذوالفقار (در زمانی که در دستان مبارک حضرت علی (ع) بوده است) روی داده است روایات گوناگونی ذکر شده است به نحوی که آمده است در روز جنگ خیبر، پس از آن که مرحب به دست مبارک امیرالمؤمنین علی (ع) به دو نیم گردید و بر زمین افتاد، جبرئیل در حالی که تعجب بر چهره داشت بر پیامبر (ص) فرود آمد.
رسول خدا (ص) به او فرمودند: از چه تعجب نموده ای؟
جبرئیل عرض کرد: همانا فرشتگان در جای هایی که در آن ساکن هستند ندا می کنند: لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار؛ هیچ جوانمردی نیست مگر علی و هیچ شمشیری نیست، مگر ذوالفقار.
ولی تعجب من بدان جهت است که آن زمان که امر شد قوم لوط را هلاک کنم، شهرهای آنان را بر پری از بال های خود قرار دادم و آن قدر آن را بالا بردم که حاملان عرض صدای خروس ها و اطفالشان می شنیدند و تا صبح به انتظار امر خدا ایستادم و آن را جابجا نکردم.
اما امروز که علی (ع) ضربت هاشمی خود را بر مرحب فرود آورد، من مأمور شدم زیادی قبضه ی شمشیر او را نگه دارم تا به زمین فرود نیاید و آن را به دو نیم نکند؛ و در این هنگام فشار زیاد شمشیر علی (ع)، سنگین تر از شهرهای قوم لوط بود و این در حالی بود که اسرافیل و میکاییل بازوی علی (ع) را در هوا به قبضه ی خویش گرفته بودند. (مدینة المعاجز، ج1: 183)
به حَرف آمدن ذوالفقار!
از ویژگی های منحصر به فرد دیگر شمشیر امیرالمومنین علی (ع)، از حضرت امام صادق (ع) روایت شده است که ایشان فرموده اند: هنگامی که علی (ع) در جنگ خندق، عمربن عبدود را به قتل رسانید، در خدمت پیامبر (ص) ذوالفقار خود را به امام حسن (ع) داد و فرمود: به مادر خود بگو این شمشیر را شستشو دهد.
امام حسن (ع) ذوالفقار را برده و دوباره خدمت امیرالمؤمنین علی (ع) آورد، در حالی که در وسط آن نقطه ی خونی بود که پاک نشده بود!
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: مگر این را حضرت زهرا (س) نشست؟
امام حسن (ع) عرض نمود: آری شست.
حضرت فرمود: پس این نقطه چیست؟
در این هنگام پیامبر (ص) فرمودند: یا علی؛ از ذوالفقار سؤال نما تا به تو پاسخ دهد.
حضرت ذوالفقار را حرکت داده و فرمود: مگر تو را حضرت فاطمه (س) از خون پلید و ناپاک، پاکیزه ننمود؟
پس به خواست خدا شمشیر به سخن آمده و عرض کرد: آری؛ ولی شما به وسیله ی من عمربن عبدود را به قتل رساندید، که دشمن ترین فرد نزد فرشتگان بود، پس پروردگارم مرا امر فرمود که من این خون را نوشیدم و این بهره و نصیب من است، و شما این شمشیر را از غلاف بیرون نمی آورید مگر این که فرشتگان این نقطه خون را دیده و بر شما درود و سلام می فرستند. (مدینة المعاجز، ج1: 247؛ قطره ای از معجزات چهارده معصوم: 117- 118)
ذوالفقار اکنون کجاست؟
بنا بر روایات معتبره، پس از شهادت حضرت علی (ع)، ذوالفقار به امام حسن (ع)، و سپس به امام حسین (ع) و سپس به دیگر امامان انتقال یافت و اکنون آن در نزد حضرت مهدی (عج) می باشد. در دوره ی امامان (ع)، شیعیان امامان را به چند نشانه می شناختند که یکی از آن ها ذوالفقار بود، و آن را نزد هر کس می یافتند که با نشانه های دیگر امامت همراه بود، او را به امامت و رهبری خود می پذیرفتند و از امام صادق (ع) و امام رضا (ع) نقل شده است که سلاح (ذوالفقار و زره)، از جمله نشانه های امامت بوده است که در زمان امامت ایشان، نزد آن ها بوده است