گام 1 - ساختار

ساختار

ساختار

“قالی آهنی” نامی است که در گذشته به قالیهای سفت و سخت بیجار داده بودند، این قالیهای کج و کوله و زمخت دارای تار و پود پشمی بودند پشم بر عکس پنبه، ماده ای است که حالت ارتجاعی دارد و برای به دست آوردن فرشی که متراکم باشد پودهای پشمی را باید به شدت کوبید که در نتیجه قالیهای خشن و فشرده به دست می آید.

فشردگی و خشونت این قالیها تا حدی بود که هنگام تا زدن این قالی ها پودها شکسته می شد. از طرف دیگر دفه زدن پودهای پشمی نیز کار دشواری بود، به این جهت قالیبافان بیجار علاوه بر شانه سنگینی که از آهن و چوب ساخته می شد ناگزیر ابزار مخصوص دیگری برای این منظور تهیه کردند که شبیه یک پنجه آهنی بود.

شیرازه

امروزه تار و پوداین قالی ها اغلب پنبه ای است و پشم و پنبه تنها  مواد مورد استفاد است.  نوع گره در بیجار ترکی است و شیرازه فرشهای گروس از نوع شیرازه پیچی سر خود فرش است و اغلب یکرنگ می باشد و معمولاً همرنگ زمینه فرش است مگر شیرازه قالی خورجین که از چند رنگ به صورت یک در میان نمایان است قالی هایی با رج بالا به ندرت در بیجار بافته می شوند و رجشمار اغلب قالی های امروز بیجار بین 30 و حداکثر 35 است.

در نمونه های قدیمی از رجشمار 15 و 25 و در اندک قالیچه های نفیس و سفارشی که کاربرد ابریشم نیز در آنها است رجشمار بیشتر از 40 نیز دیده شده است شاید یکی دیگر از دلایل سنگینی و سفتی قالیهایی بیجار استفاده از تعداد زیاد پود باشد که گاهی به پنج پود نیز می رسید ولی قالی های امروز بیجار همگی از نوع دو پود است کج و کوله بودن قالیها نیز بعلت استفاده از دارهای نامناسب پیش می آمد، امروزه دارها فلزی و از نوع گردان است و دارهای قدیمی و بدوی در بعضی از خانه های منطقه مشاهده می شود.

قالی های گروس به شیوه لول و نیم لول و در مواردی اندک تخت بافته می شوند، در شیوه لول بافت، صرفنظر از گره ترکی معمولاً برکشیدن پود در جهت افقی و به تبع آن قرار گرفتن تارها در دو سطح متفاوت،در این روش تاکید می شود پود را چنان بکوبند تا رجهای گره بیشتر بهم بچسبند و فرش سفت تر و محکم تر شود.

مقاله مرتبط : چگونه فرش دستباف نائین خریداری کنیم ؟

گام 2 - طرح های رایج

طرح های رایج

طرح های رایج

طرحهای بافته شده در این شهر اگر چه امروزه با گذشته متفاوت شده اند، اما همچنان دارای تنوع زیادی هستند، همچون بیشتر مناطق کردنشین طرح ماهی درهم (هراتی)، بخش قابل توجهی از قالی های بافته شده را تشکیل میدهد ولی آنچه موجب تمایز این قالی ها با سایر قالی های هراتی می گردد، رنگهای آن است.

گلهای دفرمه شده، اسلیمی هایی که بطرز بسیار زیبائی شکسته شده اند و ترنجهای دارای نوک پیکان از مشخصات خاص قالی های قدیم بیجار هستند. در دوران گذشته، بافندگان این شهر به جای نقشه از یک قالی کوچک بافته شده که به آن “واگیره” گفته میشد استفاده می کردند وگاهی اوقات بنا به سلیقه خود رنگها و نگاره ها را نیز تغیر میدادند.

معروفترین طرحهای امروزی در منطقه عبارتند از:

  1. شکارگاه مانند شکارگاه ترنج دار – شکارگاه دورنما.
  2. طرحهای تصویری مانند طرحهای لیلی و مجنون و طرحهای مینیاتور و داستانهای اسطوره ای.
  3. گل فرنگ مانند گل فرنگ مستوفی، گل فرنگ طره دار، گل فرنگ لچک ترنج دار، دسته گل، گل فرنگ و اسلیمی (پیچی)، گل و بلبل و گلدانی.
  4. طرح خرچنگی
  5. طرح بندی مانند بندی خاتم شیرازی – بندی گل فرنگ.
  6.   مینا خانی.

  7. دار و گل مانند ربعی دار و گل – مستوفی دار و گل.

  8. شاه عباسی مانند شاه عباسی افشان – لچک ترنج دار – کف ساده و …..

  9. اسلیمی مانند اسلیمی گل فرنگ – اسلیمی هندسی یا سرداری – دهن اژدری.

  10. درختی مانند درختی بید مجنون – درختی گل و بلبل – درختی دورنما – درختی گلدانی – درختی ترمه.

  11. ماهی درهم مانند ماهی بیجار – ماهی سنه – ماهی افشار – ماهی میرک – ماهی زبیده – ماهی حسن تیمور – سگ ماهی – ماهی زنبوری – ماهی ریز.

  12. طرحهای هندسی مانند سمن بر خانم – اسلیمی شکسته – خاتم شیرازی.

  13. طرحهای ذهنی که بر روی اکثر بافتنیهای محل به صورت شکل حیوانات تخیلی – گیاهان – اشیاء و انسان – طرحهای تجریدی و هندسی دیده می شود.

مقاله مرتبط : چگونه فرش دستباف بیرجند خریداری کنیم ؟

گام 3 - رنگبندی

رنگبندی

رنگبندی

همانگونه که ذکر شد، یکی از مشخصه های قالی بیجار یا گروس، رنگهای بکار رفته در آن است. تضاد جسورانه بین رنگهای به کار رفته، زیبائی این قالیها را دو چندان می کند.

رنگهای ناب و شادی که بافنده کرد برای قالیهایش انتخاب می کند. بیانگر طبیعت سرد وحشی و در عین حال رنگارنگ کردستان است در قالی های گروس به کار بردن رنگهای شاد و تند مانند قرمز و رنگهای متمایل به آن بویژه رنگهای: چهره ای (یک اصطلاح محلی برای رنگ صورتی پررنگ) و صورتی و پوست پیازی، مشکی، سفید، حنایی و انواع سبزها در زمینه های سرمه ای و سفید و قرمز زیاد به چشم می خورد.

بکار بردن رنگهای  سبز و سفید و پیازی و کاهی بر زمینه لاکی شادابی دیگری بر فرشهای گروس می دهد و نقشها را در دید واضح و روشن و برجسته می نمایاند. این جسارت را در کاربرد نوعی از رنگ زرد می توان دید که خاص بیجار است و حتی در قالیهای کف ساده که متن آنها ساده و خلوت میباشد به کار میرفته است.

در فرشهای بیجار مانند بافته های برخی از مناطق غربی ایران گاهی کیفیت دو رنگی (رگه) نیز دیده می شود. تعداد رنگها در قالی بیجار از 27 رنگ تجاوز نمی کند و رنگهای قرمز و سفید و سرمه ای بیش از دیگر رنگها به کار میرود و رنگهای تند و تیز آبی نیز به چشم می خورد.

مقاله مرتبط : چگونه فرش دستباف فارس خریداری کنیم ؟

گام 4 - رنگرزی

رنگرزی

رنگرزی

رنگرزی در بیجار مانند بیشتر مناطق فرشبافی در ایران از لحاظ کیفیت رو به تنزل رفته است در قالیهای گروس از رنگهای طبیعی پشم (پشمهای خود رنگ) مانند خاکستری روشن و سیاه و شکری بدون رنگرزی، همزمان با استفاده از رنگهای گیاهی بکار برده می شد و رنگرزی بصورت محلی و خانگی بوده و افراد دوره گردی نیز اقدام به این کار می کردندتنالیته های مختلف رنگی را بدست می آوردند بجز رنگ آبی و سبز که برای تهیه رنگ سبز آنها، اول نخ را به رنگ زرد می آوردند و بعد برای تبدیل آن به سبز آن را به شهر (بیجار) می فرستادند تا توسط “آبی کار” انجام گیرد.

متأسفانه امروزه علیرغم وجودمنابع رنگرزی گیاهی در روستاها و زمینهای اطراف شهر، استفاده از رنگهای شیمیایی بوفور مشاهده می گردد که بعلت تولید خارج از حساب و بدون کنترل قالی، قالیچه و گلیم در شهرستان و همچنین بالا بودن هزینه رنگرزی گیاهی، امری اجتناب ناپذیر بنظر می رسد.

مقاله مرتبط : چگونه فرش دستباف کاشمر خریداری کنیم ؟

گام 5 - ابعاد و وضعیت فعلی

ابعاد و وضعیت فعلی

ابعاد

ابعاد قالیهای بافته شده در بیجار در حال حاضر دارای تنوع زیادی است و بسته به سفارش از اندازه های کوچک و 3×2 متر تا 4×3 متر متغییر است.

در گذشته فرشهای بزرگ به سفارش خوانین در این منطقه بافته می شد. ولی امروزه بافت این گونه فرشها کمتر دیده می شود، بطور معمول روستائیان کمتر به بافت قالی های بزرگتر از 4×3 متر می پرداختند.

 

وضعیت فعلی

در کل می توان چنین نظر داد که قالیبافی در شهر بیجار رو به بهبود رفته است و قالیهای رنگین بیجار همواره زینت گر نمایشگاههای فرش بوده است. اما در این راه تولید کنندگان مشکلات زیادی را نیز متحمل شده اند.

در حال حاضر بازار قالی و گلیم در بیجار درحال اشباع است. اکثر بافندگان استادکارند و در صورت دارا بودن پشتوانه مالی، تولید قالی و گلیم با کیفیت بالا می باشند.

اما در اثر عدم وجود تشکیلات منظم و واحدی برای نظارت بر کنترل کیفی و کمی کار، کیفیت محصولات تولیدی در سطح بالائی نیست و همین امر باعث افزایش آمار تولید محصولات نامرغوب و نهایتاً دلسردی تولید کننده آگاه از کیفیت خوب قالی می گردد.

امروزه قالیبافی در این منطقه به چند صورت اداره و سرمایه گذاری می شود:

  1. تک بافی یا خانگی: در این روش معمولاً بافنده خود اقدام به تهیه مواد اولیه (بطریق خرید یا تولید خانگی) نقشه و دار و ابزار می کند و در پایان بافت نیز، خود فروشنده آن خواهد بود و کمیت و کیفیت فرش نیز بستگی به امکانات مالی و مهارت بافنده دارد.گاهی اوقات نیز بافندگان در منزل خود پذیرای سفارش می باشند، در این گونه موارد شخص سفارش دهنده تمام امکانات بافت را برای بافنده فراهم می کند و مقداری کمک مالی و مساعده به عنوان وام بدون بهره به او پرداخت می نماید که در موقع فروش فرش باز پرداخت می شود و بافنده نیز با مهارتی که دارد با این تعهد می بافد و بعد از اتمام کار، موقع فروش بهای پرداختی آن نصف به نصف بین بافنده و سفارش دهنده تقسیم شود.
  2. سرمایه گذاری دولتی: توسط شرکت سهامی فرش گروس و جهاد سازندگی، کمیته امداد امام، اداره بهزیستی، اداره کار و امور اجتماعی، سازمان صنایع دستی و … که هر کدام در راه احیای این صنعت اقداماتی انجام داده و یا تحویل دستگاه و تأمین مواد اولیه و کمکهای مالی مشوق کارگران بافنده هستند.

آماری که از تعداد بافندگان و دارهای قالی موجود در گروس در سال 1374، در دست است به شرح زیر است:

  • حدود 20000 بافنده در شهر و روستا مشغول هستند و حدود 7000 دستگاه دار قالی بدار است
  • 3900 نفر بافنده با 1300 دستگاه تحت حمایت شرکت تعاونی فرش دستبافت جهاد سازندگی
  • 700 نفر بافنده با 450 دستگاه تحت حمایت شرکت سهامی فرش گروس است از این تعداد 15 دستگاه بافت پشمی دارد و بقیه دستگاهها پشمی گل ابریشم بافته می شود
  • 60 دستگاه با 120 نفر بافنده تحت حمایت کمیته امداد بافته می شود
  • 100 دستگاه با 300 نفر بافنده تحت حمایت اداره بهزیستی در کارگاه و خانه آموزش داده و تولید می شود
  • 200 دستگاه با 400 نفر بافنده تحت حمایت اداره صنایع دستی بافته می شود
  • 30 دستگاه با 60 نفر بافنده تحت حمایت اداره کار و امور اجتماعی صورت آموزشی و تولید در کارگاه اداره میشود
  • در کل حدود 2150 دستگاه فرش در اندازه های مختللف با 5500 بافنده تحت حمایت ادارات و سازمانهای دولتی اداره می شود
  • اگر فرشی را با عرض یک متر در نظر بگیریم هر بافنده محلی در روز به طور متوسط 10 رج از آن را می بافد.
مقاله مرتبط : چگونه فرش دستباف لرستان خریداری کنیم ؟