چگونه با ساز قوپوز آشنا شویم؟

از دید تاریخ و جغرافیا موسیقی هر منطقه از تاریخ و زندگی آن منطقه متأثر می‌شود. موسیقی آشیقی قدیم‌ترین موسیقی این منطقه است که از بطن زندگی ملت آذربایجان برخاسته و از حیات اجتماعی آنان منشأ گرفته‌است. آهنگهای آشیقی به شش دستگاه موسیقی یعنی زابل سه‌گاهی، آورتا ماهور، راست، بیات شیراز، بیات کرد و شور محدود می‌شود. امروزه با توجه به آهنگهای آهنگسازان معاصر و شیوهٔ تنظیم موسیقی آنان به هارمونی و آکوردی جدید برمی خوریم که اصل و ریشهٔ آنها از زمانهای قدیم در ساز آشیقی آذربایجان وجود داشته‌است و از گذشته تا حال نواخته شده و می‌شود؛ به عنوان مثال در آکوردهای ساز تنوع اجرای فاصله‌های پنجم، چهارم و دوم که اکنون مورد توجه همه آهنگسازان جهان نیز قرار گرفته، قابل ذکر است. آهنگساز همیشه جاوید و نامی آذربایجان، دانشمند بزرگ اوزوئیرحاجی بیگ اف در خلق اپرای کور اغلو از همین آکوردها استفاده کرده‌است.

قوپوز (ساز) مادر همه سازهای آذربایجانی است. به همین دلیل در آذربایجان اسم عام “ساز” به طور خاص فقط به قوپوز اطلاق می‌شود. بعضی‌ها قدمت ساز را با تاریخ پیدایش و رشد تمدن در آذربایجان یکی می‌دانند. میرعلی سید سلامت در کتاب “مقدمه‌ای بر کتاب دده قورقود” و “اصلی و کرم” ساز و صنعت آشیقی را در اساطیر ترکی جستجو می‌کند. او بر این باور است که از بررسی دده قورقود و داستان‌های حماسی و عاشقانه آشیق‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که موتیف‌های اساطیری پنهان در متن آن‌ها قطعا به دوران اولیه تمدن بشری مربوط است. یعنی آن زمان که هنوز اندیشه فلسفی و دینی شکل نگرفته و بشر اولیه دوران آنیمیستی (زنده پنداری) و توتمیستی را می‌گذراند.

این اسطوره‌شناس با تحلیل دقیق از محتوا و شکل داستان‌های آشیقی معتقد است که این آثار کهن بی‌شک مانند ادیسه‌ی هومر و یا گیل‌گمیش یکی از ابزارهای مهم شناخت تاریخ اندیشگی یک سرزمین است. او آشیق‌های امروزی را همان شامان‌های دوران کهن می‌داند. استاد و محقق محترم دکتر ضیا صدرالاشرافی برای اولین بار نشانه‌های آشیق‌ها را در تمدن ایلامی ‌شناسایی کردند. ایشان تصویر تنها مجسمه آشیق ساز به‌دست در موزه لوور پاریس را با توضیحی در مجله تریبون چاپ سوئد منتشر کردند. این مجسمه ۴۷۰۰ سال قدمت دارد و نوازده‌ای ساز به سینه را در حال داستان‌سرایی یا آواز خواندن به وضوح نشان می‌دهد.